• About Gallery of Trees
  • Gallery of Trees
  • News & Activities
ย้อนกลับ

The Sacred Muse

Lineage
of a Legend

พุทรา


เขตอุทยานประวัติศาสตร์ อำเภอพระนครศรีอยุธยา

จังหวัดพระนครศรีอยุธยา
ปัจจุบัน พุทราทั้งหมดรอบเขตวัดและพระราชฐานโบราณ
ในอยุธยามีจำนวน 698 ต้น และเมื่อสืบประวัติโดยละเอียดแล้ว
พบว่ามีความเป็นไปได้ที่บางต้นจะเป็นลูกหลานของพุทรา
ในตำนานสมเด็จพระนเรศวรฯ

“ครั้นช้างพระนเรศร์ถอยไป จึ่งได้ที่ประจันหนึ่ง เรียกว่าหนองขายันแลพุดทรากะแทก ก็ยังมีที่ที่อันนั้นจนทุกวันนี้ ช้างพระนเรศร์นั้นยันต้นพุดทราอันนั้นเข้าได้แล้วจึ่งชนกะแทกขึ้นไป ก็ค้ำคางช้างอุปราชาเข้า ฝ่ายข้างช้างอุปราชาก็เบือนหน้าไป พระนเรศร์ได้ทีก็ฟันด้วยพระแสงของ้าว ชื่อเจ้าพระยาแสนพลพ่าย ก็ถูกอุปราชาพระเศียรก็ขาดออกไปกับที่บนฅอช้าง”

ข้อความข้างต้นปรากฏอยู่ในหนังสือ ‘คำให้การขุนหลวงหาวัดฉบับหลวง’ ต้นฉบับเดิมเป็นภาษามอญ เขียนขึ้นจากคำให้การของเชลยศึกชาวอยุธยาที่ถูกกวาดต้อนไปอยู่พม่าเมื่อคราวเสียกรุงศรีอยุธยาครั้งที่ 2 ในปี 2310 ถือเป็นพงศาวดารฉบับหนึ่งที่เล่าถึงเหตุการณ์ยุทธหัตถี ในจังหวะที่พลายภูเขาทอง ช้างคู่พระบารมีของสมเด็จพระนเรศวรมหาราช พลาดท่าล่าถอย แต่สบจังหวะใช้เท้าหลังยันต้นพุทราไว้ จึงต้านทานกำลังมหาศาลของพลายพัทธกอ ช้างทรงของพระมหาอุปราชาแม่ทัพพม่าไว้ได้ และสามารถเอาชนะศึกครานั้นซึ่งเป็นศึกสุดท้ายที่วัดชะตาบ้านเมืองอโยธยา

อันที่จริงยังมีเอกสารอีกหลายชิ้นทั้งของไทย พม่า และชาติตะวันตก ซึ่งบรรยายฉากยุทธหัตถีแตกต่างกันไปเกือบสิบรูปแบบ บ้างว่าช้างใช้สองเท้าหลังยันจอมปลวกในป่าพุทรา บ้างก็ข้ามรายละเอียดขณะชนช้าง แต่เน้นเรื่องฤกษ์ผานาที หรือกล่าวถึงปืนไฟซึ่งเป็นอาวุธที่ทำให้พระมหาอุปราชาทิวงคต ยากจะพิสูจน์ได้ว่าหลักฐานไหนใกล้เคียงความจริงที่สุด

Lineage of a Legend

อย่างไรก็ตาม ข้อมูลที่บ่งชี้ว่าต้นพุทราช่วยให้สมเด็จพระนเรศวรฯ ชนะศึกนั้นดูจะเป็นข้อมูลที่ยึดโยงความสามัคคีของคนไทยไว้ได้อย่างกว้างขวางและยาวนาน ทั้งในแง่ความจงรักภักดีต่อชาติและความเชื่อเรื่องความศักดิ์สิทธิ์ของต้นไม้ หลักฐานแห่งศรัทธานี้ปรากฏเป็นจิตรกรรมขนาดใหญ่บนฝาผนังฝั่งทิศตะวันออกภายในพระวิหารของวัดสุวรรณดารารามราชวรวิหาร จังหวัดพระนครศรีอยุธยา ผลงานศิลปะชิ้นสำคัญดังกล่าวแสดงเหตุการณ์ตอนสมเด็จพระนเรศวรฯ ทรงกระทำยุทธหัตถีกับพระมหาอุปราชา โดยที่ขาหลังซ้ายของพลายภูเขาทองยันอยู่กับตอไม้ ซึ่งสื่อถึงตอพุทรานั่นเอง กระทั่งภาพยนตร์ ตำนานสมเด็จพระนเรศวรมหาราชภาค 5 ยุทธหัตถี โดยหม่อมเจ้าชาตรีเฉลิม ยุคล ก็ยังใส่รายละเอียดการยันต้นพุทรานี้ลงไปในฉากยุทธหัตถีด้วย

กลุ่มต้นพุทราจำนวนมากในเขตอุทยานประวัติศาสตร์พระนครศรีอยุธยาก็เคยถูกพูดถึงในแนวทางที่แตกต่างกัน บ้างเล่าขานว่าเมื่อสมเด็จพระนเรศวรฯ เสด็จกลับถึงกรุงศรีอยุธยา ได้มีรับสั่งให้ปลูกต้นพุทรารอบพระราชฐาน ในฐานะต้นไม้ที่มีบุญคุณและช่วยให้ชนะการศึก บ้างก็เชื่อว่าต้นพุทราเหล่านี้เติบโตจากผลพุทราที่ทหารพม่ากินทิ้งไว้ระหว่างยกทัพเข้าปิดล้อมกรุงศรีอยุธยา

ขณะที่บันทึกของฌัก เดอ กูทร์ (Jacques de Coutre) พ่อค้าอัญมณีที่ติดตามคณะทูตจากโปรตุเกสเข้ามาในสยาม เขียนไว้ว่า หลังผ่านศึกยุทธหัตถี 4 ปี พลายภูเขาทองก็ล้ม สมเด็จพระนเรศวรฯ เสียพระราชหฤทัยมาก และในเมื่อช้างที่ได้รับการขึ้นระวางเป็นช้างหลวงทุกช้างนับว่ามียศเทียบเท่าเจ้าพระยา สมเด็จพระนเรศวรฯ จึงโปรดให้สร้างเมรุให้แก่ช้างหลวงอย่างสมเกียรติ มีงานถึง 7 วัน 7 คืน และทรงปลูกต้นพุทรารอบพระบรมมหาราชวังและคูเมืองเพื่อเป็นการระลึกถึงพลายภูเขาทอง

นี่คือเรื่องราวมากมายของต้นพุทราที่เกี่ยวพันกับเหตุการณ์ในประวัติศาสตร์ยุคกรุงศรีอยุธยา หลายต้นมอดไหม้ไปในเปลวเพลิงครั้งเสียกรุงฯ และที่ยังเหลือรอดยืนต้นอยู่ในอาณาเขตของอุทยานประวัติศาสตร์พระนครศรีอยุธยาทุกวันนี้ ไม่ว่าจะเป็นบริเวณพระราชวังโบราณ วัดพระศรีสรรเพชญ์ วัดพระราม วัดราชบูรณะ และวัดมหาธาตุ ก็พบว่าไม่มีต้นใดเลยที่ปลูกหรือเติบโตมาตั้งแต่รัชสมัยสมเด็จพระนเรศวรฯ เนื่องด้วยการสำรวจและการศึกษาความหลากหลายทางพันธุกรรมของกลุ่มต้นพุทราในปี 2560 โดยสถาบันชีววิทยาศาสตร์โมเลกุล มหาวิทยาลัยมหิดล ระบุว่าต้นพุทราทั้งหมดจำนวน 698 ต้น มีอายุเพียงระหว่าง 46-130 ปีเท่านั้น

ผลการตรวจสอบนี้สอดรับกับข้อมูลการบูรณปฏิสังขรณ์พระราชวังโบราณ อยุธยา ซึ่งเกิดขึ้นครั้งแรกในรัชสมัยพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว โดยพระยาโบราณราชธานินทร์ สมุหเทศาภิบาลมณฑลกรุงเก่า (เทียบเท่ากับตำแหน่งผู้ว่าราชการจังหวัดในปัจจุบัน) มีแนวคิดให้ปลูกต้นพุทรารอบพระราชวังหลวง และอนุญาตให้ประชาชนเข้าไปเก็บผลพุทรารับประทานหรือนำไปจำหน่ายได้ อันเป็นกุศโลบายดึงคนรอบพื้นที่ให้เข้ามาช่วยดูแลโบราณสถานในอีกทางหนึ่ง

แต่เนื่องจากไม่พบข้อมูลชัดเจนว่าการปลูกต้นพุทราสมัยรัชกาลที่ 5 นี้เริ่มต้นในปีใด มีเพียงประวัติการทำงานของพระยาโบราณราชธานินทร์ซึ่งบันทึกไว้ว่า เริ่มรับราชการที่มณฑลอยุธยาครั้งแรกในปี 2439 หากใช้ปีปฏิทินนี้เป็นจุดเริ่มต้นย่อมหมายความว่า ณ เวลานั้นที่พระยาโบราณราชธานินทร์สั่งให้ปลูก ต้องมีต้นพุทราอยู่บริเวณนั้นอยู่แล้ว เพราะต้นพุทราที่อายุมากที่สุดในปัจจุบันหลายต้นเติบโตก่อนช่วงเวลานั้นเกือบสิบปี จึงมีความเป็นไปได้ว่าแท้จริงต้นพุทราเหล่านี้อาจเป็นลูกหลานของต้นพุทรารัชสมัยสมเด็จพระนเรศวรฯ ที่เมล็ดงอกและเติบโตกันเองตามธรรมชาติ

ต่อมาในปี 2478 เมื่อกรมศิลปากรประกาศขึ้นทะเบียนให้พระราชวังโบราณและวัดเก่าแก่อีกหลายแห่งในเขตเกาะเมืองพระนครศรีอยุธยาเป็นแหล่งโบราณสถานที่สำคัญของชาติ แต่ไม่มีกำลังเจ้าหน้าที่เพียงพอจะจัดการพื้นที่รกร้างอันกว้างขวางซึ่งเต็มไปด้วยหญ้าและวัชพืช ศาสตราจารย์ มานิต วัลลิโภดม นักโบราณคดีระดับปรมาจารย์ อดีตหัวหน้ากองโบราณคดี กรมศิลปากร ได้เสนอให้ปลูกต้นพุทราเพิ่มเติมจากที่มีอยู่เดิมแล้วจำนวนหนึ่ง

ทั้งนี้เพื่อที่ว่าเมื่อพุทราโตเต็มที่จนออกดอกผลจะได้อนุญาตให้ราษฎรเข้ามาเก็บลูกพุทราที่ร่วงหล่นไปกินสดหรือแปรรูปเป็นพุทราเชื่อมและพุทรากวนขายได้ โดยจ่ายค่าธรรมเนียมเก็บพุทราในอัตราต้นละ 5 บาท และแบ่งพื้นที่ชัดเจน ผลที่ตามมาก็คือใครใช้ประโยชน์จากพุทราต้นไหนก็มักพลอยถางหญ้าและดูแลความสะอาดรอบต้นนั้นด้วย เพราะพื้นดินที่ไม่รกเรื้อย่อมช่วยให้เก็บผลพุทราได้สะดวกขึ้น

หลังจากที่ได้รับพิจารณาคัดเลือกให้เป็นแหล่งมรดกโลกทางวัฒนธรรมในปี 2534 นักท่องเที่ยวเข้ามาเยี่ยมชมมากขึ้น กรมศิลปากรจึงยกเลิกระบบสัมปทานต้นพุทรา และอนุญาตให้ประชาชนทั่วไปเข้าไปเก็บผลพุทราได้ตามวิถีปฏิบัติเดิม

กลุ่มพุทราที่ปลูกเพิ่มเติมในรอบล่าสุดนี้ไม่เพียงระบายแต่งแต้มสีเขียวร่มรื่นให้ภูมิทัศน์และบรรยากาศ แต่ยังกลายเป็นต้นไม้ที่อยู่คู่กับโบราณสถานเหล่านี้เรื่อยมาจนถึงปัจจุบัน ด้วยอายุขัยมากกว่าร้อยปีทำให้สุขภาพของพุทราโบราณหลายต้นเริ่มถดถอย ต้องได้รับการดูแลมากกว่าแค่ตัดแต่งกิ่งทุกฝ่ายซึ่งมีหน้าที่รับผิดชอบจึงต่างพยายามช่วยกันอนุรักษ์ต้นเดิมควบคู่กับการอนุบาลกล้าใหม่ๆ ขึ้นมาทดแทน เพื่อให้ต้นพุทรายังอยู่ร่วมเป็นองค์ประกอบสำคัญของอุทยานประวัติศาสตร์พระนครศรีอยุธยาและเป็นหลักฐานอันมีชีวิตให้ตำนานยุทธหัตถียังถูกเล่าขานอย่างมีอรรถรสสืบไป

Jujube

Fruits
Leaves
Flower Stalks
Back to Top
ดาวน์โหลด
Download This Tree (PDF)
Online Format
Book Format
Book “Gallery of Tree”
Flip Book
PDF
Related Trees
  • The Guardian Angel
  • The Wise One
  • The Master of Resilience
  • The Sacred Muse
กะพง
ป่าบาลา อำเภอสุคิริน

จังหวัดนราธิวาส
สมพง
เขตรักษาพันธุ์สัตว์ป่าฮาลา-บาลา

อำเภอเบตง จังหวัดยะลา
ยางนา
บ้านสวนยาง อำเภอนครไทย

จังหวัดพิษณุโลก
ช้าม่วง
อุทยานแห่งชาติตากสินมหาราช ถนนแม่สอด-ตาก

อำเภอเมืองตาก จังหวัดตาก
โพธิ์ ไทร ไกร กร่าง
วัดบางกุ้ง อำเภอบางคนที

จังหวัดสมุทรสงคราม
ไทรพัน
เขตรักษาพันธุ์สัตว์ป่าภูเขียว อำเภอคอนสาร

จังหวัดชัยภูมิ
ไทรย้อยใบทู่
คลองสังเน่ห์ อำเภอตะกั่วป่า

จังหวัดพังงา
มะขาม
วัดศิลามงคล อำเภอหล่มเก่า

จังหวัดเพชรบูรณ์
ลิ้นควาย
วัดถ้ำพระโพธิสัตว์ อำเภอแก่งคอย

จังหวัดสระบุรี
ยางนา
ถนนเชียงใหม่-ลำพูน อำเภอสารภี

จังหวัดเชียงใหม่
มะเดื่อกวาง
ป่าบ้านดอนดงคำ อำเภอน้ำพอง

จังหวัดขอนแก่น
ไกร
ถนนโยธา เขตสัมพันธวงศ์

กรุงเทพมหานคร
อินทนิลน้ำ
พิพิธภัณฑ์วังสวนผักกาด ถนนศรีอยุธยา เขตราชเทวี

กรุงเทพมหานคร
แก้วเจ้าจอม
มหาวิทยาลัยราชภัฏสวนสุนันทา ถนนอู่ทองนอก

เขตดุสิต กรุงเทพมหานคร
ลั่นทม
อุทยานประวัติศาสตร์พระนครคีรี ถนนคีรีรัถยา

อำเภอเมืองเพชรบุรี จังหวัดเพชรบุรี
มะขาม
วัดแค ถนนสมภารคง อำเภอเมืองสุพรรณบุรี

จังหวัดสุพรรณบุรี
209 อาคารเคเคพี ทาวเวอร์ ถนนสุขุมวิท 21 (อโศก)
แขวงคลองเตยเหนือ เขตวัฒนา กรุงเทพฯ 10110
KKP Contact Center 0 2165 5555
  • Home
  • About Gallery of Trees
  • Gallery of Trees
  • News & Activities
KKP Group Privacy Notice Site Map
© สงวนลิขสิทธิ์ 2564 กลุ่มธุรกิจการเงินเกียรตินาคินภัทร

บริษัทใช้งานคุกกี้ (Cookies) เพื่อมอบประสบการณ์การใช้งานเว็บไซต์ของบริษัทที่ดีขึ้น รวมถึงใช้ในการทำการตลาดให้ตรงตามความสนใจของท่านมากที่สุด โดยท่านสามารถเลือก

ปฏิเสธคุกกี้ ยอมรับคุกกี้

หากท่านปฏิเสธคุกกี้ กดปิดข้อความนี้ หรือยังคงใช้งานเว็บไซต์ต่อไป บริษัทจะยังคงเก็บคุกกี้ (Cookies) ที่มีความจำเป็นต่อการใช้งานเว็บไซต์ของท่านเท่านั้น ทั้งนี้ ท่านสามารถตั้งค่าการจัดการคุกกี้ได้ตามวิธีการตั้งค่าที่ระบุไว้ในแต่ละเว็บเบราเซอร์ที่ใช้บริการ ท่านสามารถอ่านรายละเอียดเพิ่มเติมเกี่ยวกับการใช้คุกกี้ของเราได้ที่ นโยบายการใช้คุกกี้ (Cookies Policy) และ ประกาศความเป็นส่วนตัว (Privacy Notice)

×

ศูนย์การตั้งค่าความเป็นส่วนตัว

เมื่อท่านเข้าชมเว็บไซต์ของเรา อาจมีการจัดเก็บหรือกู้คืนข้อมูลจากเบราว์เซอร์ของท่านในรูปแบบของคุกกี้ ข้อมูลเหล่านี้อาจเป็นข้อมูลเกี่ยวกับท่าน ความชอบของท่าน หรืออุปกรณ์ของท่าน ซึ่งส่วนมากจะถูกใช้เพื่อทำให้เว็บไซต์สามารถทำงานได้ตามที่ท่านคาดหวัง ข้อมูลเหล่านี้มักไม่ได้ระบุถึงตัวท่านอย่างเฉพาะเจาะจง แต่สามารถให้ประสบการณ์การท่องเว็บแบบปรับแต่งเฉพาะสำหรับท่านมากขึ้น เราเคารพในสิทธิความเป็นส่วนตัวของท่าน โดยให้ท่านสามารถเลือกไม่อนุญาตการทำงานของคุกกี้บางประเภทได้ ท่านสามารถคลิกบนหัวข้อชื่อคุกกี้แต่ละประเภทเพื่อเรียนรู้เพิ่มเติมและปรับเปลี่ยนการตั้งค่าได้ ทั้งนี้ การปิดการใช้งานคุกกี้บางประเภทอาจส่งผลกระทบต่อประสบการณ์การใช้งานเว็บหรือบริการที่เราได้เสนอให้แก่ท่านได้ รายละเอียดเพิ่มเติม
ยอมรับทั้งหมด
คุกกี้ที่จำเป็น
(Strictly Necessary Cookies)
เปิดใช้งานตลอดเวลา
คุกกี้ประเภทนี้มีความจำเป็นต่อการทำงานของเว็บไซต์ เพื่อให้เว็บไซต์สามารถทำงานได้เป็นปกติ มีความปลอดภัย และทำให้ท่านสามารถเข้าใช้เว็บไซต์ได้ เช่น การ log in เข้าสู่เว็บไซต์ การยืนยันตัวตน ทั้งนี้ ท่านไม่สามารถปิดการใช้งานของคุกกี้ประเภทนี้ผ่านระบบของเว็บไซต์ของเราได้
คุกกี้เพื่อการวิเคราะห์
(Analytic Cookies)
คุกกี้ประเภทนี้จะเก็บข้อมูลการใช้งานเว็บไซต์ของท่าน เพื่อให้เราสามารถวัดผล ประเมิน ปรับปรุง และพัฒนาเนื้อหาสินค้า/บริการและเว็บไซต์ของเราเพื่อเพิ่มประสบการณ์ที่ดีในการใช้เว็บไซต์ของท่าน ทั้งนี้ หากท่านไม่ยินยอมให้เราใช้คุกกี้ประเภทนี้ เราจะไม่สามารถวัดผล ประเมิน และพัฒนาเว็บไซต์ได้
ยืนยันตัวเลือกของฉัน